Karahanlılarda Sosyal Durum

Karahanlı kadınların saray ve günlük hayatları hakkında pek fazla bilgi sahibi deÄŸiliz. Hükümdar hatunları ve aile mensupları sarayda, muhtemelen “Ha­rem” adım verebileceÄŸimiz bir kısımda yaÅŸamakta idiler. Hatunların emirleri altında ayrıca saray hizmetkârları da bulunuyordu. MeÅŸhur Selçuklu veziri Nizâmü’l-Mülk’ün Siyasetnâme’sinden de Karahanlı hatunların yaÅŸayışları hak­kında bazı fikirler elde etmek mümkün­dür. Buna göre, hatun genellikle Hakan’­la beraber ve sarayda idi. Ancak hatu­nun da kendi sarayı (Saray-ı hatun) vardı.

Bu muhtemelen “Harem dairesi” karşılığı olarak kullanılmış olmalıdır. Hatun o devre ait misk, anber gibi kokular kullanıyor, ipekli ve ince ketenden el­biseler giyiyordu. Başına da bir örtü ör­tüyordu. Ayrıca onun hizmetinde cariyer de vardı. Hatun istediÄŸi ÅŸahıslara, saray dahil bir çok ÅŸeyler bağışlamak yetkisine sahipti.
Karahanlı hükümdarlarının eÅŸlerinin ve prenseslerinin taşıdıkları bazı sıfat ve unvanlar da tespit edilebilmektedir. Bu devrede hükümdar eÅŸlerine ve hanedana mensup prenseslere Katun (Hatun) denilmekteydi. Yine hanedana mensup ka­dınlara “Altın Tarım” ünvam veriliyor­du. Bu unvanlardan en meÅŸhuru Terken, ile birlikte kullanılan “Terken Hatun” unvanı idi. Bu unvan daha sonra Selçuk­lular ve HarezmÅŸahlar ile öteki Türk devletleri tarafından da kullanılmıştır.

Karahanhlar konusunda deÄŸerli bir araÅŸtırma yapan Doç. Dr. ReÅŸat Genç bu unvanlar konusunda verdiÄŸi bilgilere şöyle devam ediyor: “Anlaşıldığına göre Karahanlı sarayındaki kadınlara “Kunçuy” veya bu kelimeden alınarak “Ka­tun Kunçuy” da deniliyordu. Fakat KaÅŸgarh Mahmud’un verdiÄŸi bilgiye göre, “Kunçuy”un unvanı, hatundan bir derece aÅŸağıda bulunan saraylı kadınları ifade eden bir deyim olarak kullanılıyor­du. Bu itibarla hatunun veya daha doğ­rusu Terken Hatun’un baÅŸ hatun, Kun­çuy ve Katun Kunçuy’un da hükümda­rın öteki hatunlarım ifade eden bir un­van olduÄŸunu kabul edebiliriz. Bununla beraber Kunçuy’un ÅŸehzade karıları veya hanedana mensup kızlar için de bir unvan olarak kullanılmış olması muhtemeldir.”

Karahanhlar devrinde kadınlardan bir de hukukçu çıkmıştır. El-Semerkandî Fatıma bint Muhammed adındaki bu kadın Karahanlı devrinin önemli bir fakihidir. Babası Ebû Bekr Alâeddîn Mu­hammed de mühim ve tanınmış hukuk­çulardan biri idi ve 1144 yılında Buhara’da öldü. Fatıma babasından fıkıh tahsil etmiÅŸ ve onun verdiÄŸi fetvalara imza at­mıştır. Babasımn ölüm tarihine bakarak bu kadın hukukçunun XII. yüzyılda ya­şadığı anlaşılmaktadır.