I. Kutsal Dünya İçinde Kadın

Altay şamanistlerinin, inancına göre en büyük tanrı, Ulgen’dir. Ülgen ay ve güneşin ötesinde yıldızların üstünde yaşayan insan şeklinde iyi huylu bir tan­rıdır. Ülgen haliktir, bütün varlıkları ya­ratan odur. Şaman dualarında şimşekçi, yıldırıma ve yaratıcı diye tavsif olunur. Ülgen’in yedi oğlu, dokuz kızı vardır. Oğullarının herbirinin özel adları vardır ve Ülgen gibi iyi tanrılardır. Ülgen’in kızları ise özel isimler taşımazlar, hepsi­ne birden “Ak kızlar” veya “Kıyanlar” denilmektedir. Bu kızlar samanların il­ham perileridir, âyinler sırasında “şama­nın ay gibi kulağına kişi olup söylerler” Şaman âyinlerinde samanların okuduk­ları ilâhileri, bu kızlar ilham etmektedirler.Şamanistlerin panteonunda Ülgen’in Ak Kızlarından başka birkaç iyi dişi ruh daha vardır. Altaylılarda Umay, Ana Maygıl, Ak ene, Yakutlarda Ayısıtlar bunların belli başlılarıdır. Altaylılara gö­re Umay insan ve hayvan yavrularını koruyan dişi tanrıdır. Samanların inan­cına göre “Başlangıçta, Ülgen atamız­dan türediğimizde iki kayın ağacı ile bir­likte Umay ana gökten inmiştir.Umay adına Türk edebiyatmda ilk de­fa Köktürk yazıtlarında rastlanır. Bilge Hakan: “Babam Hakan öldüğü vakit küçük kardeşim Kültegin yedi yaşında idi. Umay gibi anam hatun sayesinde küçük kardeşim Kültegin erkahraman unvanını aldı” demekte ve annelerini çocukları koruyan dişi tanrı Umay’a ben­zetmektedir.
Tonyukuk yazıtının batı tarafındaki 38. satırında, “Tanrı, Umay ve Mukad­des Yer-Su ruhlarının Türklere yardım ettiklerinden bahsedilmektedir. Bu ko­ruyucu ve yardımcı dişi ruhun adını eski Türkler çocuklarına isim olarak da ver­mişlerdir. Divan ü Lugati’t-Türk’de Umay kelimesi kadın doğurduktan son­ra çıkan sonun adıdır. Kaşgarh Mahmut bu kelimeyi açıklarken “Umay’a tapar­larsa oğul olur” atasözünü zikretmiştir. Umay ruhu ile ilgili inançların Müslü­man kadınlar arasında bir süre daha ya­şadığı görülmektedir.Yakutlarda Umay adı “Imı” şeklinde talih kuşunun adı olarak muhafaza edil­miştir. Yakutlarda Umay ruhunun bü­tün görevleri ve sıfatları Ayısıt denilen ruhlara verilmiştir.