Fobi Nedir

Gerçekte korku yaratmayacak bir objeye, aktiviteye veya duruma karsi asiri korku duyma ve kaçinma davranisinda bulunmaya fobi denir. Fobik kisiler belli bir durum, nesne veya aktivite ile karsilastiginda asiri anksiyete duyar. Kisiler korkularinin saçma oldugunun farkindadir, ancak korkularini mantiksal düsünerek engelleyemezler. Bu korkular fobik kisilerin günlük islevlerinde bozulmaya neden olur.
Fobiler toplumda sik görülür.

Arastirmalarda toplumda %10 oraninda fobik oldugu söylenmekle birlikte tahminen bu deger %25 dolayindadir. Arastirmalarda fobi sikliginin beklenenden düsük çikmasinin en önemli nedeni bu kisilerin hastaliklarinin farkinda olmamasi ve tedaviye basvurularin az olmasidir. Kadinlarda erkeklere göre daha sik görülür. Sosyal fobi genelde gençlik yillarinda özellikle karsi cinse ilginin arttigi dönemlerde ortaya çikar.

FOBI NEDENLERI NELERDIR ?
Fobilerin gerçek nedenleri bilinememektedir. Öne sürülen fobi nedenleri türlerine göre degismekle birlikte ayni fobi türünde de hastadan hastaya degisiklik gösterir.Ruhsal rahatsizliklarin çogunda oldugu gibi fobilerde de neden biyolojik, genetik ve çevreseldir. Genetik yatkinlik: bazi özgül fobilerde genetik yatkinlik fazladir. Örnegin kan aldirma veya enjeksiyon yaptirma fobisi olan kisilerde ailede benzer hastalik normal topluma göre daha siktir. Ancak bu yatkinligin genetik veya çevresel etkenlere bagli olarak gelisip gelismedigini aydinlatacak arastirmalar henüz yetersizdir.

Nörokimyasal nedenler: bazi insanlarda adrenalin ve noradrenalin saliniminin fazla olmasinin veya etkilenen organlarin bu maddelere normal insanlara göre daha duyarli olmasinin bu hastaliga yol açtigi ileri sürülmektedir. Verilen ilaç tedavileri de bu maddelerin salinimini veya bedensel duyarliligi azaltmaya yöneliktir. Psikiyatride fobilerin geçmis yasantilara baglantili olarak gelistigi yolunda ispatlanmamis çesitli teorileri mevcuttur.

Watsonun ögrenme teorisinde fobilerin sartlandirilmis refleks davranislar sonucu olustugu ileri sürülür. Bu teoriye göre daha önce kaygi uyandirmayan bir uyaran kaygili bir uyaran ile bir araya geldiginde ögrenme yolu ile kaygi uyandiran bir uyaran haline gelmektedir. Örnegin asansör korkusu olmayan bir kisi elektrik kesintisi ile asansörde mahsur kalma sonucunda asansör korkusu gelistirebilir. Bu olay öncesinde rahatlikla asansöre binebilirken asansöre binemez hale gelebilir veya asansöre bindiginde asiri kaygi duyma görülebilir.

Freuda göre fobiler bilinç disi çatismalarla ilgilidir ve ödipal kompleks ile iliskisi vardir. Bastirilmis, bilinç disina itilmis bazi korkular yer degistirerek normalde kaygi yaratmayacak bir nesne veya duruma yöneltilir ve bu sekilde fobiler gelisir. Yapilan arastirmalarda sürekli strese maruz kalan çocuklarda yasamin ileri dönemlerinde yaygin fobik davranislar görülebilmektedir. Sürekli stres yaratan nedenler arasinda erken yasta anne veya babanin kaybi, anne veya babadan ayrilma, ev içinde siddete maruz kalma sayilabilir. Bazi bedensel hastaliklar , nörolojik ve psikiyatrik hastaliklarda fobik semptomlar görülebilir. Bu rahatsizliklarin ayirici tani yapilirken dikkate alinmasi gerekir.

FOBI BELIRTILERI NELERDIR ?
Korku yaratan obje, durum ya da aktivite ile karsilasildiginda anksiyete belirtileri ortaya çikar. Panik atakta görülen belirtilerin hemen hepsi fobik durumla karsilasildiginda ortaya çikabilir. Bu belirtilerden bazilari sunlardir:
• Çarpinti
• Yüz kizarmasi
• Titreme
• Terleme
• Bulanik görme
• Nefes darligi
• Agiz kurulugu
• Yutkunma güçlügü v.b.

Sosyal fobinin panik bozukluktan tek farki belirtilerin belli durumlarda ortayaçikmasidir. Panik bozuklugu olan kisiler ne zaman panik atak geçireceklerini bilirler ve panik atak geçirmemek için fobik durumlardan kaçinirlar. Örnegin asansör korkusu olan kisiler asansöre bindiklerinde panik atak geçirebilirler
ve bundan korunmak için üst katlara merdivenlerden çikip inmeyi tercih ederler bu sekilde panik atak gelmesini önlerler. Yine uçak korkusu olan kisiler uçaga binmek yerine baska vasitalari kullanarak yolculuk etmeyi tercih ederler. Fobisi olan kisiler bu kaçinma davranisini kullanarak panik atak gelismesini önlerler.
Panik bozuklugu olan kisilerde fobilerden farkli olarak panik ataklarinin ne zaman, nerede gelecegi belli degildir ve atagin gelmesi genelde önlenemez.

Sosyal fobi:
Sik görülen türlerden birisi sosyal fobidir. Sosyal anksiyete duyan kisiler baska insanlarin kendilerini yargiladigi ve negatif degerlendirdigi düsüncesi ile yetersizlik, asagilanmislik hisseder ve hayal kirikligina ugrarlar. Bu kisiler yalniz baslarina kaldiginda sikinti duymazlar ve anksiyete belirtilerinin sosyal aktivitelerle direk ilgisi vardir. Sosyal fobikler yabancilarla tanismaktan,tanimadiklarinin yaninda konusmaktan veya hareket etmekten rahatsizlik duyar.

Yanlis bir sey yapacak, söyleyecek ve sanki insanlar onunla alay edecek, onu yadirgayacak, asagilayacak, herkesin içinde rezil olacak gibi hisseder. Konusurken herkes ona bakiyormus gibi gelir. Yaptiklari en ufak hatalar gözlerinde çok büyür, rezil olduklarini düsünürler. Özgül sosyal fobide topluluk önünde konusamama gibi belirli bir duruma özgül olarak anksiyete gelismesi gözlenirken yaygin sosyal fobide hemen hemen bütün sosyal aktivitelerde anksiyete olusur.

Sosyal fobi su durumlarda ortaya çikabilir:
• Topluluk içinde konusma
• Partiye katilma, yabancilarla tanisma gibi sosyal aktiviteler
• Bir is yaparken baskalari tarafindan izlenme
• Patron veya amir gibi üstleri ile konusma
• Karsi cinsten birileri ile tanisma veya bulusma
• Umumi tuvaletleri kullanma
• Telefonda konusma
• Baskalarinin yaninda yazi yazma
• Herkesin içinde yüz kizarmasi veya kontrolünü kaybetme korkusu v.b.

Bu hastalar korktuklari durumlarla karsilastiklarinda anksiyeteleri artar. Örnegin sosyal fobisi olan bir ögrenci ders anlatmaya kalktiginda dili tutulur, yüzü kizarir, söyleyeceklerini unutur, herkes ona bakiyormus gibi gelir ve bu nedenle performansi düser. Bu hastalar korkularinin anlamsiz oldugunun farkindadir ancak korkularina engel olamazlar. Sosyal fobinin utangaçliktan ayrilmasi gerekir. Yeni bir ortama giren veya yeni insanlarla tanisan hemen herkes az da olsa anksiyete yasayabilir, ancak bu her zaman rahatsizlik olarak tanimlanamaz. Bu anksiyetenin sosyal fobi olarak tanimlanabilmesi için sikinti duyan kisilerin sosyal ortamlardan kaçinmasi gerekir. Sosyal fobiklerin en önemli özelligide sikintiyi duymamak için yaptiklari bu kaçinma davranislaridir.

Utangaç insanlar yeni bir ortama girdiginde sikinti duyabilirler fakat sikintiya girmemek için sosyal aktivitelerini kisitladiklari pek görülmez. Ayirici tanida buna dikkat etmek gerekir. Hastalarin hissettikleri anksiyete çok siddetli olmakta ve bu duygulari yasamamak için basvurduklari kaçinma davranislari bu kisilerin evde, iste, okulda ve diger sosyal ortamlarda performansini düsürmekte ve iliskilerin bozulmasina yol açmaktadir. Okul basarisi düsmekte, iste verim azalmakta veya esler arasinda sorunlar ortaya
çikmaktadir. Ortaya çikan sosyal izolasyon kisiyi çogu zaman depresyona sürüklemektedir.Bir baska yaklasimda ise kisiler bu sikintilarindan kurtulabilmek için alkol kullanimina yönelmektedir. Yapilan arastirmalarda bu hastalarda alkol ve madde bagimliligi normal topluma göre daha siktir. Bunun en önemli nedeni alkolün hastalar tarafindan anksiyete giderici olarak kullanilmasidir.

Agorafobi:
Agorafobi kisinin kolayca kaçamayacagi ortamlara girdiginde ortaya çikan yaygin anksiyete duygusudur. Yalniz basina sokaga çikmak, kalabalik bir alanda bulunmak veya araba, otobüs ve uçak gibi araçlarla seyahat etmek bu yerler arasinda sayilabilir.

Sik görülen fobilerdendir. Sokakta rahatsizlanacagini düsünen bu kisiler evden disari çikamaz hale gelir. Panik atak geçirenlerde agorafobi siktir.

Özgül fobiler:
Özgül fobiler belli obje ve durumlara karsi asiri korku duymak olarak tanimlanabilir.Korku duyulan obje ve durumla gerçek hayatta karsilasma veya televizyon ve gazete gibi basin yolu ile karsilasma ayni sekilde korku yaratabilir. Özgül fobiler genelde çocukluk çaglarinda baslar, ancak yirmi yaslarinda rahatsizlananlar
da siktir.

Sik görülen özgül fobiler sunlardir:
• Hayvanlar (yilan, köpek, kus v.b.)
• Böcekler (örümcek, ari v.b.)
• Yükseklik korkusu
• Asansör korkusu
• Uçaga binmek yada araba kullanmak
• Kan görmek veya enjeksiyon yaptirmak v.b.
• Fobi türleri burada tek tek anlatilamayacak kadar çoktur. Hepsi ayri ayri tanimlanmistir ve yeni fobiler de tanimlanmaya devam etmektedir.

FOBI TEDAVISI NASIL YAPILIR?
Fobiler tedavi edilmedigi taktirde çok uzun zaman devam edebilir, aslinda tedavi olmaksizin düzelen hasta sayisi azdir. Fobi tedavisinde amaç kisinin kaçinma davranisini önlemek ve belli durumlarda ortaya çikan anksiyeteyi azaltmaktir. Tek basina ilaç tedavisi genelde yeterli degildir. Bunun için antidepresan ilaçlarla birlikte degisik psikoterapi yöntemleri uygulanabilir. Fobilerde en sik kullanilan terapi yöntemi yüzlestirme (exposure) tedavisidir. Bu yöntemde hastanin korku yaratan durum veya nesnenin üzerine giderek ortaya çikan anksiyete ile basa çikmasi ögretilir. Anksiyete ile basa çikma tedavisinde gevseme teknikleri ve bilissel davranisçi tedavilerden yararlanilir.

Terapi gruplari, aile tedavisi ve bireysel psikoterapiler kullanilan diger terapi yöntemleridir. Tedavi süresi hastaligin siddeti, yayginligi ve hastanin özelliklerine göre degisir. Ilaç tedavisine yanit ilk birkaç haftada alinir. Ancak tam düzelme daha uzun zamanda gerçeklesir. Tedavi ile tam düzelme saglansa da ilaçlara bir yil devam etmek gerekir. Ilaçlari doktor kontrolünde kullanmak ve kontrollü kesmek önemlidir. Bazi hastalarda daha uzun süre tedaviye devam etmek gerekebilir. Fobiye bagli olarak alkol bagimliligi gelismis ise fobinin tedavi edilmesi ile bagimliligin tedavisi kolaylasir. Altta yatan fobi belirtilerini ortadan kaldirmadan bagimliliktan kurtulmak zordur.