Eski Türklerde Aile Yapısı

Oguş (aile) (1) eski Türk cemiyetinin çekirdeğini teşkil ediyor ve kan akraba­lığına dayanıyordu. Türk ailesi, “küçük aile” tipinde idi. Eski Yunan’da, Roma­lılarda, Moğollarda ve Slavlardaki gibi, “geniş aile” değildi. Nitekim evlenen kız veya erkek baba ocağından hissesini ala­rak ayrı bir ev (aile) kurardı. Bu tabir, şimdiki bilgimize göre, 1200 yıldan beri dilimizde mevcuttur (2). Baba evi, en küçük oğul (od+eğın=ocak prensi) ‘a kalır­dı. Dıştan evlenme, yani exogami, esastı ve “baba hukuku” hakimdi. Siyasî ev­lenmeler, bir yana bırakılırsa, tek kanlık (monogami), yürürlükte olduğu aile­de kadın özel mülke ve haklara sahipti. Türk ailesinin bu özellikleri Türk devle­tine de yansımıştır (3).

Eski Türk cemiyetinde aile reisi bütün malın sahibidir. Aile efradına yapılacak işleri o gösterir. Çocukları üzerinde nü­fuzu, torunlarından herhangi birisini kendisine evlat edecek kadar sınırsızdır. İbn Fadlan bunlardan bahsetmekle be­raber, son zamanlara kadar Kazak, Kır­gız ve Başkırtlarda bu cari idi. Ailevî ata hakkına dayanan (patriyarkal) ve dı­şarıdan evlenme (exogami) sosyal şekil­lerine uygun (patrilokal nizam) esastı. Yeni kurulan aileler koca tarafım tutar­dı. Yeni gelen kadın, kocasının ailesine hürmet eder ve onun malı sayılırdı. Onun için kadım, eski ailesinden (babasından) satm almak gerekirdi. Kadın, kocasının ailesinin mülkü olduğu için, kocasının ölümünden sonra ailede kalırdı. Sosyolo­jide, leviratus denilen bir geleneğe göre, kaynı, bazen Moğollarda görüldüğü gibi kocasının diğer eşinden olan oğlu, yahut ailenin diğer bir erkek ferdi, onunla evle­nebilirdi (4).

Dünya tarihinde ancak birkaç millete nasip olan bir dünya devleti düşüncesi vardır. Bu tür devlet düşüncesi Türkle­rin devlet anlayışının kökünde, maya­sında mevcuttur. Bu anlayış çok eski çağlarda doğmuş, din düşüncesinin için­de yar almıştı. Sonra da bu düşünce bir mitoloji olarak Türkler tarafından anla­tılmıştır. Bu, aile düşüncesinin ve düze­ninin içine de sızmış, bir gelenek haline gelmiştir (5).