Down Sendromlu Çocuklar

Down sendromlu çocukların yaşamlarının ilk yıllarında gelişme ve iyileşme olasılığı yüksek olduğundan, bu dönemde aileye çok Önemli bir görev düşer. Hekimler ve eğitimciler sürekli anne babanın yanında yer almalı, çocuğun sağlıklı gelişmesi ve zihinsel eksikliğinin azalması için onlara yardımcı olmalıdır.

ÇOCUĞUN BAKIMI VE TEMİZLİĞİ

Normal bir çocuğun kendi bakımım yapmayı öğrenmesi hemen her zaman karmaşık bir iştir. Down sendromlu ço­cuk için bakım ve temizlik, aynı zaman­da koşullu reflekslerin ve psikomotor (zihinsel ya da ruhsal etkinliğe bağlı kas hareketi) koordinasyonun yerleşme­si ve öğrenilmesini sağlar; bu beceriler daha ilerde ince ve karmaşık davranışla­rı öğrenebilmesi için bir basamak ola­caktır.
Bu nedenle Down sendromlu çocu­ğun beslenme, temel temizlik kuralları­nı öğrenme, dinlenme ve giyinme sıra­sındaki davranışlarını göz önüne alarak, bu eğitimin bazı önemli noktalan üze­rinde daha geniş duracağız.

• Beslenme: Çocuğun emme refleksin­de bir değişiklik olmadığından yaşamın ilk aylarında Özel bir sorun yoktur. Down sendromlu çocuğun ağız mukoza­sının sinir yapısı ve işlevleri normal ço-cuklannkinden farksızdır. Yaşamın ilk günlerinden başlayarak, hem uyurken, hem de uyanıkken, günün her saatinde çocuğu mutlaka yüzükoyun yatırmak gerekir. Bir yaşma doğru başının dik ol­duğundan ve gövdesinin sandalyeye iyi­ce yerleştiğinden emin olunduktan sonra çocuk yavaş yavaş tek başına yemeye başlatılmalıdır.
Ortam mümkün olduğunca sakin ve dinlendirici olmalıdır. Yemek sırasında anne çocukla sevgiyle konuşmalı, yiye­cekleri ve eşyaları göstermeli, her biri­nin sıcak, soğuk, sert ya da yumuşak gi­bi kolay algılanabilir özelliklerini vurgulamalıdır.
Katı yiyeceklere geçildiği zaman ço­cuğun hoşlandığı yiyecekler (ekmek, bisküvi) yeğlenmen’, eline yiyecek parçaları verilmelidir; böylece çocuk yiye­ceğin içeriğini kavramaya başlar ve el-ağız arasında doğru ilişki kurmayı öğre­nir. Normal çocuklarda olduğu gibi, bardak kullanması zordur; bu nedenle, ev eşyaları satan dükkânlardan kolayca elde edilen, kapaklan olan ve sıvının is­tendiği ölçüde aksamasına izin veren kaplar kullanılabilir. Bu güçlüğü yen­mek için çocuğun elini ağzına kadar gö­türmesine ve suyu içmesine de yardım etmek gerekir. Suyun solunum yolları­na kaçmasını Önlemek için başı arkaya doğru fazla yatınlmamalıdır. Çocuk ça­tal ve kaşık kullanmaya başladığında oldukça zor anlar yaşayacaktır. Birer iş­kence aletine benzeyen bu araçları kul­lanmayı hiç öğrenemeyeceği sanılırsa da, bu beceriyi edinmek psikomotor ge­lişimi normal olan bir çocuk için de ko­lay değildir. Çocuğa yardımcı olmak için, önce tabaktan ağzına kadar eline eşlik etmek gerekir. Kaşığın sapına, kavramayı kolaylaştıracak kaygan ol­mayan bir kılıf geçirilebilir. Ayrıca, ta­bağın kaşığı dayamaya yarayan bir ke­narı ve çocuk kaşığı daldırdığında sabit kalması için masaya yapışmasını sağla­yan bir tabanı olmalıdır. Çatal kullanır­ken de benzer zorluklar vardır. Bu ara­cın yiyeceği delmesi gerekir, öte yan­dan aşırı bir enerjiyle kullanılırsa ağzı da yaralayabilir. Günümüzde yaralanma riskini ortadan kaldıran plastik çatallar bulunabilir.

• Temizlik (hijyen): Bu terim çocuğun temizliğini sağlayan bütün işlemleri (tu­valet eğitimi, yıkanma, yüzünü, dişleri­ni, ellerini yıkama vb) kapsar.
Yaşlı ve bilgili bir nörologun, Down sendromlu çocuklarla ilgili sözlerini ha­tırlayın: “Sadece bir zaman sorunudur, daha fazla zaman alır; sonunda herkes gibi öğrenirler”. Tuvalet eğitimim nor­mal bir çocuğun da bazen uzun zaman­da kavradığını unutmayın. Oldukça sa­bırlı olmanız ve bu eğilime bir yaşından önce başlamamanız gerekir.

Psikanalizde çocuğun dışkısına ver­diği simgesel değeri anımsayın; çocuk bunu kendinden bir şey olarak değer­lendirmekte, büyük bir değer vermek­tedir. Rahat bir oturak kullanın; hatta olanaklıysa oturak bir boru ile klozete bağlanarak çocuğun kendini büyükle­rin dünyasıyla özdeşleştirmesi sağlana­bilir. Çocuğun idrar kesesinin ne za­man dolduğunu anlamaya çalışın ve id­rar yapma zamanı geldiyse onu banyo­ya götürün ya da oturağımn üstüne oturtun. Buna karşılık, giydirir giydir­mez bir dakika önce yapması gerekeni yaparsa kızmayın. Çocuk için her şev gibi tuvalet eğitimi de bir oyundur. Tu­valetini doğru yere, doğru zamanda yaptığı zaman onu Ödüllendirin; bunun tersi söz konusu olduğunda onu ceza­landırmayın. Tuvalet eğitimi ile eşza­manlı olarak çocuğa yüzünü, elini yı­kamayı, banyo yapmayı da öğretmeye başlayın.

Bu işlemleri yaparken her zaman ço­cuğa gülmeye, neşeli olmaya çalışın; böylece onun önemli ve zor bir işlemi bir oyun gibi keyifli ve hoş algılamasını sağlaym. Ellerini belli aralıklarla yıka­ması çok önemlidir; böylece bu hareket çocuk için bir tür “koşullu refleks”e dö­nüşür ve yemekten önce bu işlemi yapması gerektiğini bilir.
El yıkamaktan yüz yıkamaya geçiş kendiliğinden gerçekleşir. Yüzünüzü yıkarken çocuğunuzun sizi izlemesini sağlarsanız, bu “ilerleme” kendiliğin­den gerçekleşecektir.

Dişler için de aynı şeyi yapabilirsi­niz; dişlerinizi fırçalarken çocuğun sizi görmesini sağlaym. Daha sonra ona bir fırça alın ve elini tutarak doğru hareket­leri öğretin. Onu hiçbir zaman yalnız bırakmayın ve suyu ya da diş macunu­nu yutmamasına dikkat edin. Banyoda yıkanırken mutlaka yanında olun. Kü­vete girme isteğini artıracak küçük yü­zen oyuncaklar kullanabilirsiniz. Yı­kanma işlemi zevkli bir oyuna benze­melidir. Böylece çocuk sabunlanmayı, durulanmayı öğrenecektir; her zaman banyoda kayabileceğini göz önüne alıp dikkat etmelisiniz.

• Dinlenme: Burada uyku-uyanıklık ritmi yerleşmiş olan daha büyükçe ço­cuklardan söz edilecektir. Down send­romlu çocukların daha fazla uykuya ge­reksinimi varsa da, öğleden sonra çok uzun süre uyumasına izin vermeyin, yoksa gece yatmak istemeyecektir. Öğ­leden sonra birkaç saat uyuyabilir. Onu yalnız uyumaya alıştırın; bu bir süre için sizin korkularınızı artırabilirse de yararlıdır. Yatağa hoşlandığı oyuncak­ları götürmesine izin verin; tabii, bu oyuncakların ona uyurken zarar verebi­lecek nitelikte olmamasına dikkat edin. Uyumadan önce, bütün aile bireyleri gi­bi televizyon seyredecektir; korkacağı filmleri seyrettirmeyin. Onu yatağa gö­türdüğünüzde, bir süre yanında kaim. Geçen günü gözden geçirin, onu konuş­turmaya çaksın; genellikle bu basit ve kendiliğinden konuşmalar onun ruhsal durumunu iyi anlamınızı sağlar.

• Nasıl giydirmeli: Giyinme, bu ço­cuklarda çok iyi bir hareket eşgüdüm egzersizi olabilir. Daha basit olandan başlayalım: Önce külotunu dizine kadar giydirip, kalçalarına çekmesini isteyin, daha sonra bir bacağını geçirip Ötekini geçirmesini isteyin. Daha sonra, önüne uygun bir konumda koyup iki bacağını geçirip giymesini isteyin. Bunu becerince, tersi çevrilmiş külotunu verip, düzeltip giymesini söyleyin. Fanila için de aynı tekniği kullanın: Önce yarıya kadar giydirip, aşağı çekmesini, sonra, bir tek kolunu giydirip ötekini yanya kadar geçirip, aşağı çekmesini isteyin. Daha sonra iki kolunu da geçirip, aşağı çekmesini becerdikten sonra, hem kol­larını, hem başım uygun deliklere so­kup fanilayı tümüyle tek basma giyer hale gelir.

• Kas etkinliği: Down sendromlu ço­cukların en belirgin özelliklerinden biri, kaslarının gevşek oluşudur. Bu neden­le, yaşamın ilk aylarında başlarım ve sutlarını dik tutamazlar. Anne, bebeği ilk kez kucakladığında kollarına canlı bebeği değil “parçalar halindeki bir be­beği” aldığı izlenimini edinir.
Dolayısıyla Down sendromlu çocu­ğun emeklemesi, ayakta durması ve normal yürümesi öteki çocuklara göre daha geç olur. Down sendromlu çocu­ğun öteki hareketlerinin tümü normal çocuklara göre daha geç gelişir; merdi­ven çıkmak, inmek gibi bazı temel ha­reketleri daha geç becerebildiğinden da­ha geç bağımsız olur.
Down sendromlu çocuklara bu du­rumu aşmaları için yardım edilebilir mi? Kuşkusuz evet. Yüzükoyun yatma­sının omuz ve boyun kaslarının daha erken gelişmesini sağladığım ve emek­lemesini kolaylaştırdığını unutmamak gerekir. Anne, baba ve kardeşlerin ço­cukla uzun zaman geçirmesi ve onunla bazı hareketleri sürekli yinelemesi, eş­yaları kavramayı ve bazı basit egzersiz­leri öğretmesi gerekir; bu egzersizler kasları güçlendirerek çocuğa güven duygusu verir.