Çarpık Ayak-Pes Ekinovarus

Pes ekinovarus kolayca tanı konan bir ayak şekil bozukluğudur. Ayak bileği normal pozisyona zor gelir, ayak sırtı öne doğru ve parmaklar içe basar pozisyondadır. Her bin canlı doğumda 1-2 düzeyinde görüldüğü bildirilmektedir. Tanısı 16. Haftadan sonra detaylı ultrasonografi taraması sırasında konabilir ama çoğunlukla doğumdan sonra fark edilir.

Topuk üstünde ve ayak tabanı iç kısmının ortasında, hastalığın şiddeti ile çoğu zaman doğru orantılı oluk şeklinde cilt çizgileri bulunur. Topuk ufaktır, yoklandığında zorlukla hissedilir. Ayak normalden daha ufaktır, ancak çift taraflı olgularda bu durum göze çarpmaz. Tek taraflı olgularda etkilenmiş bacak, diğer tarafa oranla daha incedir, ancak bacak boyları eşittir.

Ayağın iç, arka ve taban kısmındaki bağlar, kirişler ve kapsüller kısalmış ve sertleşmiştir. Ayak kemikleri ayağın şekline uyum göstererek deforme olmuşlardır. Tedavi geciktikçe kemiklerdeki şekil bozukluğu artar. En büyük deformasyon aşık kemiğinde (Talus) görülür. Ayağı dışa çeviren kaslarda nispeten güçsüzlük vardır. Ayağı besleyen damarlar da daha ufak çaplıdır.
Tedavi edilmemiş PEV olguları en önemli ortopedik sakatlık sebeplerindendir. Ülkemizde bilinen bir sıklık çalışması yoktur.İster hamilelik esnasında ister doğumdan sonra tanısı konsun, bebek derhal pediatrik ortopedist tarafından değerlendirilerek tedavisine başlanmalıdır.

Ponseti Yöntemi: Dr. Ignacio Ponseti 1950’lerde kendi adıyla anılan tedavi yöntemini geliştirmesine öncülük eden çalışmaları pes ekinovarus’ un ameliyatla tedavisinin sonuçlarını araştırması ile başladı. Bu araştırmaları ameliyatların yetişkinlikte birçok soruna yol açması ve genellikle başka ameliyatlar gerektirmesi sonucunu verdi. Bunun üzerine Dr. Ponseti bebek ayağının anatomisini ve fonksiyonunu inceleyerek neden daha önceki alçılama metodlarının işe yaramadığını keşfetti ve ayağı farklı bir şekilde manipüle etmeye başladı.

Ponseti yöntemi, normal anatomik ilişkisini kaybetmiş ayak kemiklerinin, doğru yönde uygulanan kuvvetler eşliğinde manipülasyonu ve seri alçılama ile ayağın düzeltilmesidir. Yenidoğan döneminde ayağı oluşturan kemiklerin büyük bir kısmı kıkırdak yapıda olduğu için etkilenen ve şekilleri bozulan ayak kemikleri, alçılamalar sırasında normal görünümlerini tekrar kazanırlar.

Yapılan işlemler belli bir sıra ile (Ponseti yöntemi) ayağın arka, iç ve taban kısmında kısalmış olan yumuşak dokuları (bağ, kapsül, kiriş) esnetmek amacıyla yapılan pasif germelerdir. Manüplasyonla belli bir dereceye kadar esnetilerek düzeltilmiş ayağın bu düzelmiş hali alçı ile korunur. Kısalmış olup da esnetilmeye çalışılan yumuşak dokulardaki kollajen, zamanla akordeon gibi açılarak uzar ve bir sonraki alçıda ayağın bir miktar daha düzelmesine imkân verir. Bu şekilde haftada bir değiştirmek suretiyle hastalığın ağırlık derecesine göre 5-9 kez alçı yapılır. Tüm alçılar diz üstü olmalıdır. Azami 9 haftanın bitiminde topuk ayak tabanı seviyesine inmemiş ise, genel anestezi altında topuğun normal konumuna inmesini engelleyen Aşil tendonu minik bir cerrahi işlemle kesilir (perkütan Aşilotomi). Bu işlem olguların %85-90 gibi büyük bir çoğunluğunda gerekir.

Bu işlemi takiben 3 haftalık son alçı uygulanır. Bu süre içinde kesilen Aşil tendon rejenere (yeniden oluşum) olur.
Perkütan Aşilotomi sonrası uygulanan alçının çıkarılmasını takiben hasta özel bir cihaz kullanmaya başlar. Bu cihaz özel bir çift ortopedik bot ve Dennis Brown barından oluşur. Botlar arası mesafe omuz mesafesi kadardır. Etkilenmiş ayak 70 derece dış rotasyonda, tek taraflı olgularda normal ayak 40 derece dış rotasyonda pozisyon verilir. Her iki ayak 10-15 derece dorsifleksiyonda (yukarı kıvrık) tutulur.
3 ay süre ile 24 saat kullanılan cihaz daha sonra öğle uykularında ve gece kullanılmak üzere 2-4 yaşına kadar kullanılır. Bu tedavinin en önemli bölümünü oluşturur. Eğer ebeveynler cihazı kullanmazlar ise ayak bozulmaya başlayarak tedavide başarısızlıklar meydana gelir. İlk bir yaş içinde görülen yinelemelerin tedavisi yine alçılamadır.
Yürümeyle birlikte normal ayakkabıya geçilir.

Çarpık ayaklı (Pes ekinovaruslu) çocukların ebeveynleri, bebeklerinin ayakları uzman kişiler tarafından tedavi edilmeleri halinde, eğer başka bir sorun yok ise, tamamen normal görünümde ve normal fonksiyonlarını yerine getiren, özel ayakkabı kullanma ihtiyacı olmayan, ağrısız ayaklara sahip olacakları konusunda emin olabilirler. İyi tedavi edilmiş yumru ayak (çarpık ayak) engel değildir ve tamamen normal, aktif bir hayat sürdürebilir. Tedavi başarı oranı %95′ tir.

Birlikte Görüldüğü Durumlar
Çarpık ayak nedenleri arasında çok çeşitli hastalıklar yer alır. Bunlar arasında en sık rastlanılanları kas ve sinirleri ilgilendiren rahatsızlıklardır (serebral palzi, spinal disrafizm, artrogipozis). Ayrıca çarpık ayak belli bir sendroma da dahil olabilir (Diastrofik Cücelik, Freeman-Shelton Sendromu).
Çarpık ayak ile Gelişimsel Kalça Displazisi sık olarak birlikte görüldüğünden, kalça ultrasonografisi gerekir.